KRAKÓW - malarstwo

KRAKÓW - malarstwo, Krakow

Człowiek żyje prawdziwie ludzkim życiem dzięki kulturze. Kultura jest własnościowym sposobem istnienia i bytowania człowieka. Kultura jest tym, przez co człowiek jako człowiek staje się bardziej człowiekiem”. – Jan Paweł II

„Europa zachowuje szczególny związek między jednostką i całością, jako społeczeństwo, w którym ważny jest indywidualizm, nie mający jednak wiele wspólnego z rozpasaną anarchią.” - Claudio Magris

Malarstwo

Zbiory malarstwa obejmują liczący kilka tysięcy zespół. Wyróżniamy dwie znaczące kolekcje, czyli malarstwo portretowe i widoki miasta które powstały w okresie od końca XVIII do XX w.

Znane są prace Michała Stachowicza, który z zacięciem dokumentalisty rejestrował wydarzenia historyczne, jak wielokrotnie powtarzana Przysięga Kościuszki na Rynku krakowskim czy Uroczysty pochód w Rynku krakowskim w dniu składania homagium ks. K. Auerspergowi (1796). Tło przedstawionych wydarzeń historycznych stanowią szczegółowo odwzorowane realia i architektura ówczesnego Krakowa.

Z pasją, lecz niestety z mniejszym talentem, dzieło Michała Stachowicza kontynuował jago syn Teodor Baltazar (1800 1873). Malował często wykorzystując rysunki ojca, a jego obrazy uwieczniły nieistniejące już dziś budowle. Muzeum posiada kilkadziesiąt prac tego artysty.

W 1 połowie XIX w. w malarstwie dominowała postawa wynikająca z ideowych postulatów romantyzmu. W tym okresie Kraków i jego zabytki ceniono głównie z uwagi na ich malowniczość. Kraków inspirował wielu artystów, którzy szukali w tym mieście natchnień i nastrojowych klimatów. Szczególnie interesujący jest efekt krótkiego pobytu w mieście Wilibalda Richtera, który pozostawił romantyczno-sielankowe akwarele, m.in. Widok od zachodu (1830), z drogi biegnącej między kaplicą św. Małgorzaty a kościołem Św. Salwatora, czy Widok wieży ratuszowej, (1820).

W Krakowie pracowali także inni malarze, w większości tylko przelotnie związani z miastem: ceniony pejzażysta Jan Nepomucen Głowacki (1802–1847), znany przede wszystkim jako autor poprawnych i pozbawionych patosu widoków okolic Ojcowa, Pienin i Tatr: Widok kościoła Św. Piotra i Pawła (1853) i wyspecjalizowany w malarstwie wedutowym Marcin Zaleski (1796–1877): Widok północnej części Rynku krakowskiego (1843). Podobny rodzaj twórczości uprawiał Jan Kanty Hruzik (1810–1891): Widok Krakowa od południa z Krzemionek podgórskich, Aleksander Płonczyński (1820–1858) i Saturnin Świerzyński (1820–1883).

Około połowy XIX w. pojawiła się potrzeba dokumentowania zabytkowych budowli i ciekawych zakątków miasta, wynikająca z założenia ideowego głoszonego przez środowisko krakowskiej szkoły historycznej, jako zadania wskrzeszania przeszłości. Spośród wszystkich malarzy architektury wyróżnił się Aleksander Gryglewski. Jego obrazy, których tematem były krajobraz miejski: Katedra na Wawelu od południa z (1870) i wnętrza: Wnętrze Kaplicy Świętokrzyskiej w katedrze na Wawelu (1870) czy Wnętrze kościoła Św. Krzyża (1875) – zaskakują precyzją bezbłędnie stosowanej perspektywy i dbałością o szczegóły.

Podobne zainteresowania przejawią w swej krakowskiej twórczości, przypadającej na ostatnie lata XIX w. Erazm Rudolf Fabijański (1826 1892) i Stanisław Fabijański(1865 1947).

Pod koniec XIX w. w malarstwie wedutowym (wł. veduta – widok, panorama) zaczął przeważać pierwiastek emocjonalny, widoczny w twórczości Stanisława Fabiańskiego i Stanisława Tondosa (1854 1917), przejawiający się poszukiwaniem malowniczych tematów. Malowniczość to chyba najtrafniejsze określenie twórczości Tondosa, a próbę jego talentu daje Kościół Św. Barbary. Malarz ten chętnie współpracował z Juliuszem Kossakiem, czego przykładem może być Wnętrze kościoła Mariackiego, a także wspólnie wydana teka barwnych widoków litograficznych

Nie tylko miasto w obrębie Plant, ale teren Kazimierza stał częstym tematem nastrojowych przedstawień. Malarzem, który szczególnie upodobał sobie Kazimierz był Wacław Koniuszko (1854 1900), ale także inni artyści, wśród nich Stanisław Fabijański, autor Ratusza kazimierskiego na Placu Wolnica (1897) oraz Placu Wolnica z kościołem Bożego Ciała (1897).

Na przełomie stuleci w Krakowie istniało już silne środowisko artystyczne wywodzące się z tutejszej Szkoły Sztuk Pięknych, przemianowanej w 1900 r. na Akademię. Jan Matejko, najsilniejsza osobowość malarska w Krakowie 2 połowy XIX w., uprawiał głównie malarstwo historyczne. Jego uczniowie należeli w większości do pokolenia Młodej Polski, wielu z nich malowało także Kraków.

W Muzeum przechowywany jest interesujący autoportret, Juliana Fałata (1853–1929), na tle widoku z jego pracowni w Akademii.

Osobną grupę stanowią prace mające charakter rekonstrukcji malarskich, jak np. obrazy Zygmunta Wierciaka – Panorama Krakowa z czasu około 1700 roku oraz cykl 50 widoków bram i baszt miejskich, według stanu przed wyburzeniem. Nad walorami artystycznymi góruje tu w nich wartość edukacyjna.

Portrety

Trzon bogatych zbiorów malarstwa polskiego stanowią portrety. Wśród nich na szczególną uwagę zasługują wizerunki osób związanych z naszym miastem. Podobizny te, malowane niejednokrotnie przez najwybitniejszych artystów, przedstawiają zarówno osobistości wpływające niegdyś na losy miasta, jak i skromnych, czasem anonimowych przedstawicieli różnych grup społecznych i zawodowych. Najliczniej i najpełniej reprezentowane są wizerunki pochodzące z XIX i początków XX w., choć i w późniejszym okresie nie brakuje interesujących przykładów sztuki portretowej.

Mimo obowiązującej niemal przez cały XIX w. hierarchii tematów, usankcjonowanej normami estetycznymi, portret nadawał zasadniczy ton malarstwu , zaś dla współczesnych stał się on świadectwem rzeczywistości historycznej.

Najstarszym wizerunkiem w zbiorach Muzeum jest portret Elżbiety Toriani, krakowskiej patrycjuszki, pochodzący z 1 połowy XVIII w., znakomity przykład realistycznej sztuki mieszczańskiej.

Z przełomu XVIII i XIX stulecia pochodzą portrety malowane przez krakowianina, Michała Stachowicza (1768–1825), m.in. Autoportret artysty (ok. 1800), którego uogólniona forma i dobitna charakterystyka pozwalają dostrzec jego siłę i autentyzm artystycznego wyrazu.

Prawdziwie dynamiczny rozwój sztuki portretowej obserwuje się w 1 połowie XIX w. Obok znanych krakowskich artystów takich jak Józef Peszka (1767–1831), wziętym portrecistą stał się w tym czasie Józef Brodowski (1780–1853), autor zręcznie malowanych wizerunków, m.in. powstałego w 1817 r. portretu Stanisława Wodzickiego, prezesa Senatu Rzeczpospolitej Krakowskiej.

Wybitnym portrecistą krakowskim XIX w. był Wojciech Korneli Stattler (1800–1875), a jego Portret Mikołaja Zyblikiewicza (1848?), późniejszego prezydenta Krakowa, należy do najwybitniejszych dzieł artysty. Warsztatowa biegłość, a także intymny, ściszony nastrój wizerunku, przemawiają do wrażliwości widza.

Ostatnia ćwierć XIX w. to okres odstępowania od tradycji i tworzenia nowych wartości. W tradycyjnej formule sztuki portretowej mieści się wizerunek Antoniny Hoffmanowej, znakomitej aktorki teatru krakowskiego, namalowany w 1875 r. przez Andrzeja Grabowskiego (1833–1886).

Na przełomie XIX i XX w. dokonywał się artystyczny, filozoficzny i obyczajowy przewrót – nastała epoka Młodej Polski. Interesujące przykłady sztuki portretowej tego czasu reprezentowane są przez najwybitniejszych artystów, takich jak: Jacek Malczewski, Julian Fałat, Teodor Axentowicz i Stanisław Dębicki. Szczególnie ciekawym przykładem jest Autoportret Juliana Fałata (1853–1929) na tle widoku Krakowa, namalowany w 1903 r.

W okresie międzywojennym znów pojawiły się nowe, zaskakujące tendencje artystyczne. Obok awangardowych rozwiązań formalnych obecny był stale nurt sztuki tradycyjnej, którego znakomitym przedstawicielem był Wojciech Kossak (1856–1942). Z tego też okresu pochodzą wizerunki znanych krakowskich osobistości, zarówno prezydentów miasta, jak też przedstawicieli różnych instytucji publicznych oraz ludzi związanych z kulturą, nauką i życiem gospodarczym.

W sztuce czasów obecnych portret zdecydowanie stracił na znaczeniu choć i teraz pojawiają się ciekawe artystyczne rozwiązania, których przykładem mogą być wizerunki autorstwa Izabeli Delekty-Wicińskiej czy Zbysława Maciejewskiego, znajdujące się w zbiorach naszego Muzeum.

Odrębny zespół portretów prezentowanych w Muzeum stanowią wizerunki królów krakowskiego Bractwa Strzeleckiego – największa tego typu kolekcja w zbiorach polskich. Na uwagę zasługują też znakomite portrety aktorów krakowskich XIX i XX w., interesujące ze względu na swoją reprezentatywność i artystyczny wymiar.

[ Pobierz całość w formacie PDF ]