KOLONIALIZM W XIX W

KOLONIALIZM W XIX W, historia

TEMAT 18 – KOLONIALIZM W XIX W.

KOLONIALIZM

Kolonia to najczęściej zagraniczna posiadłość jakiegoś państwa, zamieszkiwana przez lokalną ludność, gdzie władzę sprawuje przedstawiciel metropolii, czyli państwa władającego kolonią. Innym typem kolonii jest protektorat. Niektóre słabe kraje pozostały formalnie suwerenne, jednak kontrolę nad ich gospodarką przejmowały państwa kolonialne. Tę formę zależności określa się mianem półkolonialnej.

CELE TWORZENIA KOLONII

Kolonie w połowie XIX w. tworzono najczęściej, aby uzyskiwać korzyści ekonomiczne. Miały one być dla metropolii rynkami zbytu, a także źródłem tanich surowców i niedrogiej siły roboczej. Z posiadania kolonii wynikały również korzyści militarne. Posiadanie kolonii oznaczało większy prestiż państwa na arenie międzynarodowej, świadczyło o jego mocarstwowości. Zakładano je także pod wpływem haseł religijnych. Popularna była również teoria o misji cywilizacyjnej białego człowieka. Europejczycy wynaleźli np. chininę, lek na malarię dziesiątkującą ludy Afryki. O cywilizacyjnej przewadze świadczyły też najnowocześniejsze środki komunikacji i transportu - telegraf, kolej i statki parowe. Olbrzymie znaczenie miało także lepsze uzbrojenie wojsk kolonialnych. Wyposażone w nowoczesne karabiny i artylerię bez trudu pokonywały one prymitywnie uzbrojone ludy Azji i Afryki.

KOLONIALIZM BRYTYJSKI

Pod panowaniem królowej Wiktorii (1837-1901) znajdowała się 1/4 lądów i 1/4 ludności świata. Na północy Afryki oparciem dla Brytyjczyków stał się Egipt. Władca Egiptu, chediw Isma'il pasza, czerpał duże zyski z akcji Kanału Sueskiego, zbudowanego w 1869 r. Premier Wielkiej Brytanii, Beniamin Disraeli, wykorzystał znajomość z największym bankierem ówczesnych czasów, Rothschildem, otrzymał kredyt i wykupił od Isma'ila pakiet akcji. W 1882 r. doszło do krwawych zamieszek. Później walki toczyły się w Sudanie, gdzie od 1881 r. trwało muzułmańskie powstanie kierowane przez Mahdiego, uważającego się za proroka. Na południu Afryki Brytyjczycy podporządkowali sobie początkowo jedynie Kraj Przylądkowy. Wkrótce okazało się, że na terenach republik burskich znajdują się ogromne złoża złota i diamentów. Prywatny przedsiębiorca Cecil Rhodes zdecydował się przejąć te tereny. Burów poparły Niemcy, które dostarczyły im broń, ponieważ cesarz Wilhelm II dążył do ograniczenia brytyjskich wpływów w Afryce. W latach 1899-1902 toczyła się zacięta wojna, zwana wojną burską. Brytyjczycy przesiedlali Burów do specjalnych osad otoczonych drutem kolczastym. Nazwano je obozami koncentracyjnymi. Brytyjczycy na zajętych terenach Transwalu, Oranii, Natalu przejętego od silnego ludu Zulusów oraz Kraju Przylądkowego utworzyli Unię Południowej Afryki. Niemcy założyli własną kolonię - Niemiecką Afrykę Wschodnią, leżącą na planowanej trasie. Początki ekspansji brytyjskiej w Azji, przede wszystkim w Indiach, sięgają czasów wielkich odkryć geograficznych. Od czasów europejskiego średniowiecza panowali tam cesarze z dynastii Wielkich Mogołów. Początek brytyjskiego panowania w Indiach dała handlowa spółka akcyjna - Kompania Wschodnioindyjska, założona w 1600 r. Stopniowo podporządkowywała Indie, eliminując stamtąd wpływy francuskie. Rosnące wpływy Brytyjczyków na subkontynencie indyjskim wywoływały sprzeciw miejscowej ludności. Największym antykolonialnym wystąpieniem było powstanie sipajów w latach 1857-1858. Po ich upadku Wielka Brytania przejęła prawa i posiadłości Kompanii Wschodnioindyjskiej i przystąpiła do likwidacji spółki. Ostatni cesarz z dynastii Wielkich Mogołów został zdetronizowany i deportowany, a koronę cesarską otrzymała w 1876 r. królowa Wiktoria. Wielka Brytania poza podporządkowaniem sobie Indii uzyskała w Azji wpływy w Chinach, zajęła Półwysep Malajski z ważnym portem w Singapurze, a także zdobyła wpływy w Persji (dzisiejszy Iran) i Afganistanie. Tym koloniom, które licznie zamieszkiwała biała ludność, władze Wielkiej Brytanii nadawały szeroką autonomię. Uzyskiwały one własny rząd i parlament. Ich status określa się mianem dominium. Jako pierwsza w 1867 r. dominium stała się Kanada, później także Australia, Nowa Zelandia i Unia Południowej Afryki.

KOLONIE FRANCJI

Podboje kolonialne w XIX w. rozpoczęła Francja od zaatakowania w 1830 r. Algierii. Została ona podbita po kilkudziesięciu latach wojny prowadzonej głównie przez Legię Cudzoziemską, utworzoną w 1831 r. Kolejne próby podboju podjęła Francja w czasach Napoleona III. Sukcesem zakończyła się kampania w Indochinach. Pod koniec XIX w. pojawiła się we Francji idea takiej kolonizacji Afryki, aby francuskie posiadłości tworzyły pas rozciągający się od portu Dakar w Senegalu nad Atlantykiem po Dżibuti nad Morzem Czerwonym.

INNE PAŃSTWA KOLONIALNE

Podbojami kolonialnymi oprócz Wielkiej Brytanii i Francji były zainteresowane niemal wszystkie kraje europejskie. Królowi Belgii, Leopoldowi II, tereny w Afryce Centralnej podporządkował brytyjski podróżnik Henry Stanley. Portugalia spośród swoich wcześniejszych kolonii utrzymała jedynie Mozambik i Angolę. Podobnie stało się z imperium kolonialnym Hiszpanii, z którego pozostały tylko niewielkie tereny w Afryce. Inne stare imperium kolonialne, Holandia, utrzymało bardzo bogate w surowce Indie Holenderskie, czyli tereny dzisiejszej Indonezji. Pozostałe posiadłości holenderskie - Malaje, Australię i Nową Zelandię, przejęli Brytyjczycy. Małe obszary nad Morzem Czerwonym - Erytreę i część Somalii, zajęły Włochy. Późno do kolonialnego wyścigu przystąpiły Niemcy. Wynikało to z faktu, że Bismarck kładł nacisk przede wszystkim na zjednoczenie kraju. Polityka Rzeszy uległa zmianie, gdy od władzy został odsunięty Bismarck i rządy osobiste zaczął sprawować cesarz Wilhelm II. Niemcy zdobyli jednak strefę wpływów w Chinach i podporządkowali sobie szereg wysp na Pacyfiku.

KOLONIALIZM AMERYKAŃSKI

Stany Zjednoczone powstały jako niepodległy kraj, wyzwalając się z kolonialnej zależności od Wielkiej Brytanii. Zgodnie z doktryną Monroego, ogłoszoną w 1823 r., Stany Zjednoczone miały się nie mieszać w sprawy Europy, w zamian zaś żądały, aby mocarstwa europejskie nie ingerowały w problemy kontynentu amerykańskiego. W drugiej połowie XIX w. Stany Zjednoczone zaktywizowały swoją politykę zagraniczną. Duży wpływ na nią wywarł Alfred Mahan, Opowiadał się za silną flotą wojenną, zdominowaniem przez USA basenu Morza Karaibskiego, utworzeniem baz na Pacyfiku i wybudowaniem kanału, który połączyłby Pacyfik z Atlantykiem. Stany Zjednoczone poparły powstania niepodległościowe w hiszpańskich koloniach na Kubie i na Filipinach. W wyniku wojny hiszpańsko - amerykańskiej w 1898 r. USA przejęło kontrolę nad Filipinami oraz Kubą i Puerto Rico. Amerykanie w 1898 r. zaanektowali także Hawaje i wyspę Guam na Pacyfiku. Stany Zjednoczone, aby wyprzeć konkurentów, zaczęły głosić konieczność prowadzenia polityki otwartych drzwi, czyli likwidacji stref wpływów i wprowadzenia zasad wolnego handlu. Amerykańska polityka, nazywana dyplomacją dolarową, przyniosła duże sukcesy.

KOLONIALIZM ROSJI

Rosja w odróżnieniu do innych mocarstw nie dokonywała podbojów zamorskich. Jej terytorium powiększano przez podbój kontynentalnej części Azji. Na przejmowanych terenach powstawały bazy wojskowe, takie jak Groźny na Kaukazie czy Władywostok w odebranym Chinom Kraju Nadamurskim. Jedyny większy należący do Rosji teren leżący poza kontynentem azjatyckim - Alaskę, nazywaną rosyjską Ameryką, rząd carski sprzedał Stanom Zjednoczonym w 1867 r.

CHINY

Imperium chińskie, olbrzymie terytorialnie i liczące bardzo wielu mieszkańców, przez wiele stuleci całkowicie izolowało się od wpływów zewnętrznych. Wielka Brytania wypowiedziała Chinom wojnę, zwaną wojną opiumową (1839-1842). Chiny przegrały i musiały przekazać Wielkiej Brytanii port w Hongkongu. Chiny zostały podzielone na strefy wpływów. Władzę cesarską w Chinach od połowy XVII w. sprawowała mandżurska dynastia Qing. Największym zagrożeniem dla niej oraz feudałów było powstanie tajpingów w latach 1850-1864. Zostało krwawo stłumione przez wojska cesarskie i wspierające je oddziały Europejczyków. Chińczycy utworzyli wiele tajnych organizacji, dążących do „zniszczenia obcych diabłów". Jedną z nich było Bractwo Zgodne i Sprawiedliwe, którego symbolem stała się zaciśnięta pięść. Zapoczątkowało ono powstanie nazwane powstaniem bokserów (1899-1901). Powstańców tajnie popierała cesarzowa Tse - Hi oraz regularna armia. Uzależnienie Chin od obcych mocarstw spowodowało powstanie opozycji, na czele której stanął socjalista Sun Yat - sen. Doprowadziła ona do wybuchu rewolucji w Chinach w 1911 r. W rezultacie rok później zmuszono do abdykacji ostatniego chińskiego cesarza Pu Yi. Chiny stały się republiką, ale szybko doszło do krwawych wojen między poszczególnymi dowódcami wojskowymi i państwo pogrążyło się w chaosie.

JAPONIA

Poziom cywilizacyjny Japonii w połowie XIX w. można porównać ze średniowieczną Europą. Formalnie na czele państwa stał cesarz, uważany za boga, ale rzeczywistą władzę sprawował naczelny wódz - szogun. Społeczeństwo japońskie dzieliło się na stany. Jeden z nich tworzyli samuraje - rycerze. Na początku XVII w. za sprawą szogunów z rodu Tokugawa zerwane zostały kontakty handlowe z Hiszpanią, Portugalią i Anglią. W 1853 r. flota amerykańska komandora Matthew Perry'ego dopłynęła do Wysp Japońskich. Japończycy nie stawili oporu, ale przystąpili do modernizowania swojego państwa. Rozpoczęło się japońskie oświecenie, zwane epoką Meiji (1868-1912). Cesarz Mutsuhito Odzyskał pełnię władzy i zlikwidował urząd szoguna. Przeniesiono stolicę z Kioto do Tokio. Ustanowiono również konstytucję, choć cała władza spoczywała praktycznie w rękach cesarza, nadal uważanego za boga. Dzięki reformom Japonia bardzo szybko znalazła się w gronie najnowocześniejszych państw świata. Już pod koniec XIX w. stała się ona państwem całkowicie suwerennym i uznawanym przez mocarstwa za równorzędnego partnera. Japonia prowadziła aktywna politykę zagraniczną. W wojnie z Chinami, toczonej w latach 1894-1895, rozbiła flotę i armię lądową przeciwnika. Japonia dążyła do zajęcia Korei, bogatej w rudy żelaza i miedzi oraz węgiel, co osiągnęła w 1910 r.

KONFLIKTY KOLONIALNE

Podboje kolonialne prowadziły do konfliktów między mocarstwami i dlatego w 1884 r. z inicjatywy Bismarcka zwołana została w Berlinie międzynarodowa konferencja poświęcona sprawom Afryki. Nie podjęto jednak żadnych wiążących decyzji, pozostawiając mocarstwom swobodę działania. Do jednego z najgroźniejszych potencjalnie konfliktów doszło w 1898 r. między Francją a Wielką Brytanią. Spór dotyczył Faszody, osady nad Nilem w Sudanie, którą były zainteresowane oba państwa. Ostatecznie mocarstwa doszły do porozumienia kompromisowego - Brytyjczycy zajęli Faszodę, rezygnując z roszczeń do Maroka leżącego w strefie zainteresowań Francuzów. Wywołało to kolejny konflikt, ponieważ Maroko chciały podporządkować sobie Niemcy. W 1905 r. flota niemiecka zawinęła do marokańskiego portu w Tangerze, przeciwko czemu zaprotestowała Francja i popierająca ją Wielka Brytania. Zwołano w następnym roku międzynarodową konferencję W Algeciras w Hiszpanii. Wykazała ona polityczną izolację Niemiec, których politykę poparły jedynie Austro - Węgry. Maroko znalazło się pod politycznym protektoratem Francji. Niemcy dążyli jednak do utrzymania swoich wpływów ekonomicznych, co stało się przyczyną drugiego konfliktu marokańskiego w 1911 r. Ponowną groźbę wybuchu wojny zażegnały układy dyplomatyczne - Niemcy zrezygnowały z roszczeń do Maroka w zamian za przejęcie niewielkich posiadłości francuskich w Kongu.

[ Pobierz całość w formacie PDF ]

KOLONIALIZM W XIX W

Podobne

KOLONIALIZM W XIX W, historia