KONSTYTUCJE POLSKIE

KONSTYTUCJE POLSKIE,

KONSTYTUCJE POLSKIE

I. Akty prawne uchwalane przez sejm w imieniu króla, stanowiące podstawy demokracji szlacheckiej. W XVI i XVII w. określenie konstytucja odnosiło się do wszystkich decyzji przedstawicielstwa stanowego. Ograniczały one władzę monarchy na rzecz politycznej reprezentacji stanu szlacheckiego. Do pierwszych konstytucji szlacheckich zaliczymy:

A. konstytucję tzw. nihil novi z 1505 r., zapewniającą wpływ izby poselskiej na stanowienie podatków, oraz

B. konstytucję z 1578 r. ustanawiającą Trybunał Koronny.

II. Konstytucja 3 maja, uchwalona przez Sejm Czteroletni w 1791 r.

Pierwsza współczesna konstytucja europejska. Określała podstawy ustroju monarchii feudalnej opierającej się na równości szlachty oraz zmniejszeniu dyskryminacji mieszczan przez przyznanie im niektórych praw przysługujących dotąd wyłącznie szlachcie. Utrzymywała pańszczyznę chłopów. Choć była produktem myśli politycznej oświecenia, postępowość jej rozwiązań ustępowała znacznie konstytucjom porewolucyjnej Francji oraz konstytucji USA z 1787 r. Formalnie konstytucja 3 maja obejmowała trzy ustawy:. o reorganizacji sejmików, o reorganizacji miast i położenia mieszczaństwa oraz tzw. ustawę rządową. Ta ostatnia przewidywała wprowadzenie jednolitego organizmu państwowego w miejsce dotychczasowej unii Korony i Litwy, wprowadzała zasadę suwerenności narodu oraz podział władzy.

Uchylając regułę obieralności króla, charakteryzującą demokrację szlachecką, Konstytucja 3 maja wprowadziła zasadę dziedziczności tronu, powierzając władzę saksońskiej dynastii Wettynów. W skomplikowanej dla ówczesnej Polski sytuacji politycznej uchwalenie konstytucji nie zdołało ugruntować zamierzonych reform ani zapobiec utracie niepodległości w 1795 r.

III. Konstytucja marcowa, uchwalona przez Sejm Ustawodawczy 17.03.1921 r.

Poprzedziło ją uchwalenie tzw. małej konstytucji w dn. 20.02.1919 r., koncentrującej władzę w rękach Sejmu Ustawodawczego wyłonionego w wyborach z 26.01.1919 r.

Konstytucja marcowa była wzorowana na francuskiej ustawie zasadniczej z 1875 r. Przewidywała republikańską formę rządu, zasadę suwerenności narodu, zasadę reprezentacji oraz - podział władz. Powierzała władzę ustawodawczą - sejmowi i -senatowi; wykonawczą - prezydentowi i wyznaczonemu przezeń rządowi z premierem na czele; sądowniczą - niezawisłym sądom.

Ustanowiony przez konstytucję marcową reżim polityczny miał charakter parlamentaryzmu. Zawierała ona także typowy dla ówczesnej myśli liberalnej katalog praw i wolności obywatelskich.

IV. Konstytucja kwietniowa, uchwalona 23.04.1935 r.

Utrwaliła ona reżim polityczny zrodzony przewrotem majowym 1926 r., przerywającym okres demokracji parlamentarnej w Polsce. W to miejsce wprowadzała autorytarny system sprawowania władzy oparty na jej koncentracji w rękach prezydenta „odpowiedzialnego przed Bogiem i historią" i osłabieniu pozycji sejmu oraz senatu.

Oznaczało to odejście od zasady suwerenności narodu oraz od podziału władz. W rzeczywistości jednak, po śmierci J. Piłsudskiego (1935), zamierzenia skupienia w rękach prezydenta państwa jednolitej i niepodzielnej władzy państwowej" nie zostały zrealizowane, a obóz sanacyjny nie zdołał wyeliminować opozycji z życia publicznego.

V. Konstytucja PRL - uchwalona 22.07.1952 r.

Poprzedzało ją prowizorium konstytucyjne nazwane „małą konstytucją", przyjęte 19.02.1947 r.

Konstytucja PRL była wzorowana na ustawie zasadniczej ZSRR z 1936 r. Formalnie głosiła zasadę suwerenności „ludu pracującego miast i wsi" oraz ustanawiała reżim parlamentarny oparty na dominacji parlamentu nad rządem. Odrzucała jednak podział władzy, zastępując go zasadąjedności (jednolitości) władzy politycznej. Konstytucja PRL skrywała równocześnie fakt odejścia od zasady wyłamania organów państwowych w drodze rywalizacyjnych wyborów. Władzę ustawodawczą powierzała jednoizbowemu sejmowi.

Instytucję prezydenta zastąpiła kolegialną Radą Państwa. Władzę wykonawczą sprawować miał rząd wyłaniany i odwoływany przez sejm, a w rzeczywistości przez Biuro Polityczne KC PZPR. Do 1976 r. żaden przepis konstytucyjny nie wspominał o partii komunistycznej, stanowiącej centrum systemu politycznego. Dopiero w wyniku dokonanej wówczas nowelizacji określono PZPR jako „przewodnią siłę społeczeństwa w budowie socjalizmu", co podkreślało bezalternatywność kierunku rozwoju politycznego i form sprawowania władzy. Rzeczywista nowelizacja Konstytucji PRL nastąpiła po obradach „okrągłego stołu", gdy wprowadzono do niej przepisy dotyczące częściowej rywalizacji w wyborach do sejmu, przywrócono senat i instytucję prezydenta.

W wyniku licznych nowelizacji (zwłaszcza w 1989 i 1992 r.) większość przepisów Konstytucji PRL utraciła moc obowiązującą.

VI. Mała konstytucja uchwalona 17.10.1992 r. z inicjatywy prezydenta L. Wałęsy. Formalnie normowała ona tylko część „pełnej" materii konstytucyjnej, regulując stosunki miedzy parlamentem, głową państwa i rządem. Część jej przepisów odnosiła się też do instytucji samorządu terytorialnego. Jej znaczenie sprowadzało się do faktu przywrócenia zasady podziału władz jako podstawowej reguły gry w stosunkach między naczelnymi organami państwa. Ogólnikowość i niejasność sformułowań tego kolejnego już prowizorium konstytucyjnego przyczyniła się do licznych napięć i konfliktów między prezydentem a koalicją rządzącą od 1993 r. (min. w sprawie budżetu na rok 1995 r., podatków oraz obsady niektórych resortów). Mała konstytucja obowiązywała do 16.10.1997 r.

VII. Konstytucja z 2.04.1997 r.

Uchwalona przez Zgromadzenie Narodowe i zatwierdzona w referendum w dn. 25.05.1997 r. W porównaniu do małej konstytucji wzmacnia pozycję rządu, zawęża władzę prezydenta oraz rozszerza możliwości politycznego działania obywateli.

Do jej najistotniejszych rozwiązań, będących zarazem modyfikacjami dotychczasowych konstrukcji prawnych, zaliczyć należy przede wszystkim:

1. wzmocnienie pozycji gabinetu - zarówno wobec parlamentu, jak i wobec prezydenta - przez uczynienie - konstruktywnego wotum nieufności jedynym środkiem wymuszonego ustąpienia rządu. Oznacza to nałożenie na parlament obowiązku poszukiwania kompromisu w kwestii następcy premiera oraz odebranie głowie państwa możliwości, przewidzianej w małej konstytucji, rozwiązania sejmu w razie nieznalezienia takiej osoby,

2. osłabienie bezpośredniego wpływu prezydenta na politykę w zakresie spraw wewnętrznych, zagranicznych oraz obrony - przez likwidację tzw. resortów prezydenckich. W przeciwieństwie do małej konstytucji nowa ustawa zasadnicza nie wymaga w ogóle zasięgania opinii głowy państwa przy proponowaniu kandydatur na stanowiska ministrów. Nie uzależnia też odwołania ministra od zgody głowy państwa. Prezydent utracił również prawo zwoływania posiedzeń Rady Ministrów i przewodniczenia im,

3. obniżenie progu większości parlamentarnej niezbędnej do odrzucenia weta prezydenta, która wynosi obecnie 3/5 w miejsce dotychczasowych 2/3,

4. odebranie sejmowi prawa do uchylania orzeczeń Trybunału Konstytucyjnego, które tym samym stają się ostateczne i powszechnie obowiązujące,

5. przyznanie obywatelom, których konstytucyjne swobody zostały naruszone, prawa do wniesienia skargi do Trybunału Konstytucyjnego,

6. ustanowienie obywatelskiej inicjatywy ustawodawczej.

Konstytucja z 2.04.1997 r. wprowadza rozwiązania charakterystyczne dla parlamentaryzmu gabinetowego, w którym głównym centrum decyzyjnym kształtującym politykę państwa staje się rząd, odpowiedzialny politycznie przed parlamentem. Za taką koncepcją opowiedziały się cztery ugrupowania parlamentarne: SLD, PSL, UW i UP.

Spośród ugrupowań wchodzących w skład Zgromadzenia Narodowego przeciwne nowej konstytucji były KPN oraz BBWR. Przeciwko konstytucji opowiedział się także NSZZ „Solidarność", nawołujący do przyjęcia tzw. projektu obywatelskiego, popartego latem 1996 r. przez ponad milion wyborców.

Ostatecznie konstytucja została uchwalona przez Zgromadzenie Narodowe większością 451 głosów (przy 40 głosach sprzeciwu oraz 6 wstrzymujących), a następnie zaaprobowana w referendum przez 52,7% głosujących (przy frekwencji 42,86%).

... [ Pobierz całość w formacie PDF ]

KONSTYTUCJE POLSKIE

Podobne

KONSTYTUCJE POLSKIE,