[ Pobierz całość w formacie PDF ]
Artystyczna wizja wybuchu superwulkanu
Yellowstone. Z krateru wydobywają się
ogień i popiół. Prawdopodobnie kolejna
wielka erupcja nie zdarzy się za naszego
życia, ale uczeni na wszelki wypadek
wsłuchują się w odgłosy dochodzące
spod ziemi.
Ukryty pod powierzchnią Parku Narodowego
Yellowstone monstrualny pióropusz gorących skał
sprawia, że teren wypiętrza się i drży. W przeszłości
wulkany wybuchały tu z niewyobrażalną energią.
Trudno zgadnąć, co się wydarzy w przyszłości.
Kiedy wybuchnie
80
80
national geographic
•
sierpień 2009
Yellowstone
Under yellowstone
81
Woda z roztopów i opadów deszczu, rozgrzana setki
metrów pod powierzchnią ziemi, z sykiem tryska
z gejzeru Sawmill na wysokość nawet 6 m. Okolicę
pokrywają pozostałości zastygłego potoku lawowego.
82
national geographic
•
sierpień 2009
Tekst Joel Achenbach
Zdjęcia Mark Thiessen
Graika Hernán Cañellas
uczestnik ekspedycji badawczej do
regionu Yellowstone na terytorium Wyoming,
mozolnie wspinał się na szczyt góry Washburn,
dominującej nad rzeką Yellowstone. Gdy spo-
glądał na południe, odnosił wrażenie, że Gó-
rom Skalistym brakuje tu... gór. Na przestrzeni
wielu kilometrów jedyne wzniesienia widniały
hen, w oddali. Stanowiły jakby ramę otaczającą
rozległą, zalesioną nieckę. Doane’owi nasuwało
się tylko jedno wyjaśnienie: był to kiedyś wielki
krater obecnie wygasłego wulkanu.
Porucznik miał rację. Yellowstone jest wul-
kanem. I to nie byle jakim. Najstarszy i najsłyn-
niejszy park narodowy Stanów Zjednoczonych
leży wprost na wierzchołku jednego z najwięk-
szych wulkanów na ziemi. Doane pomylił się
tylko w jednym. Wulkan w Yellowstone nie
wygasł. Jest niepokojąco aktywny.
Są wulkany i superwulkany. Co do tych
ostatnich nie uzgodniono definicji. Termin
został spopularyzowany w 2000 r. przez doku-
mentalny serial przyrodniczy BBC. Niektórzy
specjaliści stosują go, opisując erupcje o niespo-
tykanej gwałtowności i objętości. Służba Geo-
logiczna USA używa go do deiniowania każdej
erupcji wyrzucającej jednorazowo co najmniej
1 000 km³ lawy, pumeksu i popiołów, czyli ponad
yellowstone
83
Dwudziestego
dziewiątego
sierpnia 1870 r.
30-letni porucznik
Gustavus
Doane,
PARK NARODOWY
YELLOWSTONE
S
T. ZJE
DNOCZONE
MONTANA
pożerała samą siebie. Powstaje gigantyczne
zagłębienie zwane kalderą. Plama gorąca (ang.
hot spot
) odpowiedzialna za powstanie kalde-
ry Yellowstone wybuchała wielokrotnie w cią-
gu minionych 18 mln lat. Ponieważ sięga ona
bardzo głęboko, a płyta litosferyczna nad nią
przesuwa się na południowy zachód, kaldery
z poprzednich erupcji upodobniły się do gigan-
tycznych paciorków nanizanych na niewidocz-
ną nić. Od dzisiejszego południowego Idaho,
ku Oregonowi i Nevadzie, kolejne wypływy
lawy utworzyły osobliwy, księżycowy pejzaż
równiny rzeki Snake.
Trzy ostatnie supererupcje zdarzyły się
w samym Yellowstone. Najpóźniejsza, ok. 640
tys. lat temu, była tysiąckrotnie większa niż
wybuch St. Helens w 1980 r., podczas którego
zginęło 57 mieszkańców stanu Waszyngton.
Liczby jednak nie dają pełnego obrazu chaosu.
Uczeni szacują, że słup popiołów wyrzuco-
ny przez erupcję Yellowstone sięgnął 30 tys.
m, a materiał wulkaniczny pokrył Zachód
aż po Zatokę Meksykańską. Potoki pirokla-
styczne – rozgrzane do temperatury 800°C
gęste, śmiercionośne tumany złożone z po-
piołów, skał i gazów – wypełniały całe doliny
chmurą szarej materii tak gorącą i ciężką, że
samoczynnie zespalała się niczym asfalt, cał-
kowicie pokrywając zielone dotąd obszary.
Ale nawet ta erupcja nie była tak gwałtowna,
jak dwukrotnie potężniejszy wybuch sprzed
2,1 mln lat. Pozostała po nim dziura w ziemi
wielkości 4 000 km². Natomiast około 1,3 mln
lat temu doszło do jeszcze jednej erupcji, słab-
szej, choć także katastrofalnej.
Za każdym razem skutki wybuchu były od-
czuwalne na całym globie. Gazy wyrzucone
do stratosfery mieszały się z parą wodną, two-
rząc rzadką mgiełkę aerozoli siarczanowych
przyćmiewających promieniowanie słoneczne.
Mogło to zakończyć się dla Ziemi trwającą lata
„zimą wulkaniczną”. Niektórzy uczeni są zda-
nia, że o takim incydencie sprzed około 74 tys.
lat może zaświadczyć nasze własne DNA. Wów-
czas w dzisiejszej Indonezji wybuchł superwul-
kan zwany Toba. Wywołane tym wydarzeniem
ochłodzenie w skali globu mogło zredukować
WYOMING
PARK NARODOWY
YELLOWSTONE
Washburn
brzeg
kaldery
Yellowstone
DOLINA
HAYDENA
gejzer
Old
Faithful
Jezioro Butte
Jezioro
Yellowstone
0
10 km
południowa
odnoga
NGM Maps
50 razy więcej niż erupcja indonezyjskiego
Krakatau w 1883 r., która zabiła ponad 36 tys.
osób. Wulkany budują góry, superwulkany wy-
mazują je z powierzchni ziemi. Wulkany niszczą
lorę i faunę w promieniu kilku kilometrów, su-
perwulkany zmieniają klimat globu, zagrażając
wyginięciem całym gatunkom.
W dziejach ludzkości nie odnotowano jesz-
cze erupcji superwulkanu, ale geolodzy opraco-
wali jej przypuszczalne stadia i obraz. Najpierw
z wnętrza planety unosi się pióropusz gorąca,
które stapia skały tuż pod ziemską skorupą.
Powstaje ogromna komora wypełniona mag-
mą, półpłynnymi skałami oraz parą wodną
zmieszaną z dwutlenkiem węgla i innymi ga-
zami. Ta mieszanina znajduje się pod znacz-
nym ciśnieniem. Przez tysiące lat w komorze
przybywa magmy, a powierzchnia ziemi nad
nią wybrzusza się. W stropie komory poja-
wiają się pęknięcia. Znajdujące się pod ciśnie-
niem gazy w pewnym momencie wydostają
się przez te szczeliny potężną erupcją. – Tak
jak po otwarciu wcześniej potrząsanej butelki
z coca-colą – wyjaśnia obrazowo Bob Chri-
stiansen, naukowiec ze Służby Geologicznej
USA, który w latach 60. XX w. zainicjował
pionierskie badania wulkanu Yellowstone.
Strop opróżnionej komory magmowej się za-
wala. Cały dotychczas wypiętrzony fragment
powierzchni ziemi zapada się, jakby planeta
84
national geographic
•
sierpień 2009
ST. ZJEDNOCZONE
[ Pobierz całość w formacie PDF ]
© 2009 Zaopiekuj się moim sercem - zostawiłem je przy tobie. - Ceske - Sjezdovky .cz. Design downloaded from free website templates
W trosce o komfort korzystania z naszego serwisu chcemy dostarczać Ci coraz lepsze usługi. By móc to robić prosimy, abyś wyraził zgodę na dopasowanie treści marketingowych do Twoich zachowań w serwisie. Zgoda ta pozwoli nam częściowo finansować rozwój świadczonych usług.
Pamiętaj, że dbamy o Twoją prywatność. Nie zwiększamy zakresu naszych uprawnień bez Twojej zgody. Zadbamy również o bezpieczeństwo Twoich danych. Wyrażoną zgodę możesz cofnąć w każdej chwili.